حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سؤال[1]: اقسام مصالحه در خمس چیست؟ مبلغ متعارفی که می توان در مصالحه آن را ساقط کرد چقدر است؟

پاسخ: مصالحه در خمس، توافق و سازشی است که بین ولی خمس یا وکیل او (که برای اموری مثل مصالحه نیز وکالت داشته باشد) از یک طرف و مالکی که خمس بر عهده اوست از طرف دیگر روی می‌دهد. از نظر فقهی هیچ فرمول قانونی برای مصالحه وجود ندارد، بلکه تابع نظر خود متولی خمس، مطابق آنچه که مصلحت می‌بیند، و آنچه را که در مالک می‌بیند، مبنی بر توان پرداخت یا عدم آن، از این رو مقدار عرفی در اسقاط در این جا اهمیتی ندارد بلکه اهمیت تنها در نظر حاکم شرعی در این موضوع است.

مصالحه ممکن است برای تسهیل امور جایز باشد و در مواردی به نحو احتیاط لازم ممکن است واجب باشد و شاید اصل در مصالحه اینجا باشد، در جایی که مکلف نتواند مبلغی که پاید پرداخت کند چقدر است مانند این که سرمایه ای داشته باشد که چندین سال بدون پرداخت خمس با آن کار کرده باشد و نداند چه چیزی را واجب است پرداخت کند و چه چیزی را لازم نیست پرداخت کند و احصای آن دشوار باشد در این جاست که احتیاط را در مصالحه با حاکم شرعی مبنی بر مبلغی نزدیک به واقعیت می بینند از این روست که نام آن را مصالحه گذاشته اند که به باب صلح در معاملات نزدیک است که بابی که غالب در حالات آن وضعیت نامشخص است و معمولاً مسئله مشکل است.

مزیت مصالحه این است که ذمه مکلف از هر مبلغی بیش از آنچه تخمین زده شده آزاد می شود هرچند که در واقع بیشتر باشد.

همه اینها در مصالحه خمس است و اما مصالحه در زکات، مستقیماً با مستحق این مال است بر اساس این مبنی که تسلیم زکات به حاکم واجب نیست و مشروط بر این که این مصالحه موجب تضییع حق فقیر مستحق نشود.

از این رو، مصالحه به معنای اغماض و تساهل در حقوق مستحقین خمس یا زکات نیست، بلکه ممکن است از روی احتیاط، مقدار مورد توافق بیش از مقدار واقعی باشد، بلکه مقصود این است که مکلف از حالت ابهامی که در آن به سر می برد نسبت به آنچیزی که باید پرداخت کند یا نباید پرداخت کند خارج شود یا اینکه برای تسهیل امر مبلغی را که باید پرداخت کند به صورت اقساط بپردازد یا به نفع هر مصلحتی که حاکم صلاح بداند یا مانند آن، این مبلغ را کاهش دهد. در اين موارد كه ناشي از تلاش حاكم براي حصول به حداكثر مقدار ممکن از حقوق شرعی يا با كمترين ضرر ممكن است، مصالحه صورت مي گيرد.

اما انواع مصالحه بسیار زیاد است. ممکن است در مصالحه مبلغ ثابت بماند ولی مصالحه بر پرداخت اقساطی آن انجام شود و ممکن است مصالحه برای تأخیر در پراخت کامل آن برای مدت معینی اعم از طولانی مدت یا کوتاه مدت انجام شود. همچنین ممکن است مصالحه برای کاهش مبلغ پرداختی در صورت صلاحدید باشد و همچنین ممکن است با تعیین مبلغ فرضی صورت گیرد، در مورد پولی که خمس به آن تعلق گرفته یا نسبت به اموالی که مصرف نشده اند ولی احصا و تعیین دقیق آن بسیار مشکل است و ممکن است در موارد دیگری انجام شود.

________________________

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع ۳: سوال 484.